Nasze niecodzienne role….

Gdy ludzie się ze sobą spotykają i próbują ze sobą współpracować, tworzą swego rodzaju strukturę i sposób organizacji danej grupy. W pracy grupowej poszczególne osoby odgrywają różne role, które przyjmowane przez uczestników stanowią wypadkową ich osobowości i sytuacji grupy. Są one podejmowane z różnym stopniem świadomości, jednak najczęściej zupełnie nieświadomie. Stąd zwykle są bardziej widoczne dla pozostałych uczestników niż dla samego „nosiciela” roli. Czy zdajemy sobie z tego sprawę, czy też nie, musimy wiedzieć, że każdy członek grupy pełni jakąś rolę. W trakcie rozwoju zespołu uczestnik może po kolei pełnić kilka różnych ról. Dynamika grupy zależy od dystrybucji najważniejszych ról.
A oto kilka podstawowych ról:

•    Lider aktywny („aktywista”, „zadaniowiec”) – Organizuje aktywność grupy (ma potrzebę budzenia jej), proponuje zadania, próbuje rozdzielać funkcje. Narzeka na nudę i stratę czasu. Często panuje krótko, po pewnym czasie zaczyna budzić agresję ze strony pozostałych.  Kiedy przestaje spełniać oczekiwania zespołu, bywa detronizowany.

•    Lider nawigator („analizator”, „porządkowy”, „GPS”) – Orientuje się głównie na cel zespołu i bada, czy zmierza on we właściwym kierunku. Często koryguje chaotyczną działalność „aktywisty”, czasem się mu przeciwstawia. Jest zazwyczaj osobą niezależną, umiejącą nabrać dystansu wobec bieżącej sytuacji.

•    Lider emocjonalny („integrator”, „kreator języka emocji”) – Jest to osoba, która przede wszystkim wyczuwa atmosferę emocjonalną grupy, dba o prawidłowy klimat. Potrafi adekwatnie rozpoznawać i nazywać uczucia. Jest jakby „barometrem emocjonalnym”. Nie zawsze potrafi precyzyjnie określić, co się dzieje, ale dba o bliskość emocjonalną członków team’u.

•    Szara eminencja – Pragnie mieć wyraźny wpływ na sytuację w grupie, ale stara się ten wpływ zamaskować, ukryć. Zazwyczaj próbuje wpływać na decyzje któregoś z liderów, ale nie chce ponosić za nie odpowiedzialności.

•    Buntownik („prowokator”, „opozycjonista”) – Albo przewodzi buntowi przeciwko liderom, albo aktywnie atakuje jakieś ważne normy grupowe. Przez pewien czas może być liderem „negatywnym”, bo jest wyrazicielem emocji grupy lub jej znacznej części. Ze względu na szybkie rozładowywanie się fazy buntu i konfliktu, buntownik przestaje być grupie potrzebny i przesuwa się na margines. Niejednokrotnie przechodzi w inne role (np. nawigatora, kozła ofiarnego).

 - Kozioł ofiarny („dewiant”, „odmieniec”) – Ktoś, kto nie podporządkowuje się jakiejś istotnej zasadzie, przez co wzbudza agresję (bywa przedmiotem jej rozładowywania) i na kogo można zrzucić winę. Bywa także obiektem, którym zajmuje się zespół przez dłuższy czas, poszukując dla siebie drogi. Słabo się broni, stara się przypodobać grupie, przez co wzmaga jej agresję. Zwykle po jakimś czasie team „odpuszcza” kozłowi i bierze się za kogoś innego. Czasami ta rola staje się zbędna dla grupy.

•    Sumienie grupy („pocieszyciel”, „pomagacz”) – Pilnuje, by komuś nie stała się krzywda. Często ujmuje się za kozłem ofiarnym.

•    Błazen („trefniś”) – Pełni ważną funkcję zwłaszcza na początku, ponieważ śmiechem i żartem rozładowuje napięcie. Kiedy jednak grupa podejmuje ważne i trudne zadania, a on nie zmienia swego zachowania, zaczyna budzić agresję i może nawet stać się kozłem ofiarnym.

•    Kamikadze – Często na początku pracy grupy, kiedy uczestnicy nie czują się jeszcze bezpiecznie ze sobą, opowiada on o trudnych lub bardzo trudnych osobistych doświadczeniach, intymnych szczegółach ze swojego życia. Budzi zażenowanie, niepokój i wreszcie złość grupy. Bywa, ze zostaje kozłem ofiarnym.

•    Dobry uczeń – Nastawia się głównie na odczytywanie intencji trenerów lub lidera, dostosowanie się do nich, często apeluje do członków zespołu, aby też tak czynili.

•    Podpora lidera – Wyraża wprost swoje zrozumienie i solidarność wobec lidera.

•    Opiekun grupowy – Osoba, która dostarcza wsparcia emocjonalnego osobom sygnalizującym trudności bądź zamkniętym i wycofanym.

•    Outsider – Jest to osoba z boku grupy, nieangażująca się w sprawy grupy, niezainteresowany tym, co się dzieje. Osoba nieśmiała lub bierna. Może stać się łatwo kozłem ofiarnym.

•    Gwiazda – Jest osobą bardzo popularną, akceptowaną ze względu na swoją atrakcyjność w jakichś obszarach.

•    Obserwator – Zazwyczaj jest to osoba, która uważnie obserwuje, co się dzieje i tylko w nielicznych wypadkach zabiera głos, komentując z metapoziomu grupę i działania uczestników.

•    Filozof – Osoba, która poszukuje wyższego sensu, wprowadza na grupie klimaty egzystencjalne i mimo dobrego odbioru nastroju grupy jest odporna i zamknięta na wyrażanie emocji.

•    Dobra ciocia/ Kochany wujaszek – Osoba, która zawsze wstawi się za kimś i za kogoś coś powie. Nie szanuje własnych i cudzych granic usprawiedliwiając ich przekroczenie. Trudno mu wyrazić przykre uczucia.

•    Dziecko grupowe – Jest to ktoś, kim grupa się opiekuje, traktując tę osobę, jako  nie całkiem dojrzałą, stąd wiele jej się wybacza i chroni. Można rozróżnić 2 style dziecka grupowego: 1. „Biedactwo” – Ktoś dziecięco bezradny, niezdecydowany, wycofujący się. 2. „Szalone” – Ktoś demonstrujący głównie bunt, niezgodę, agresję. Często reprezentuje niezadowolenie grupy.

Jak można zauważyć, ról grupowych jest bardzo dużo (i nie wszystkie zostały tu omówione).

Nierzadko jednostka prezentuje kilka ról podczas pracy grupowej (łączy je, zmienia, przechodzi z jednych w inne, itp.).

Pytanie  - czy zdaje sobie z tego sprawę i w jakim stopniu jest tego świadoma?

 
Autor tekstu: Marcelina Szarpak – doradca zawodowy CEiPM Radom